Του Philipppe Tancelin
Την παραμονή της μνήμης για τον βίαιο εκτοπισμό 700.000 Παλαιστινίων από τη γη τους, τα σπίτια τους και τα χωριά τους το 1948, την εποχή της δημιουργίας του Ισραήλ, φαίνεται σωστό να υπενθυμίσουμε την αρχική σημασία της έννοιας “Νάκμπα”. Εκείνη την εποχή, δεδομένης της κλίμακας των γεγονότων, δημιουργήθηκε από τον Σύρο διανοούμενο Constantin Zureiq. Αυτό που μεταφράζεται ως “η καταστροφή” και θα χαρακτήριζε ένα κορυφαίο γεγονός που θα ερχόταν στο τέλος μιας σειράς “επεισοδίων” με την έννοια της ελληνικής τραγωδίας, σήμαινε στο μυαλό του C. Zureiq όχι ένα τέλος, αλλά αντίθετα, την αρχή μιας διαδικασίας της οποίας η αλήθεια και τα ολέθρια αποτελέσματα δεν έπαψαν να επισημαίνονται εδώ και 75 χρόνια.
Δεν τίθεται θέμα εδώ να καταμετρηθούν οι εκτοπίσεις, η καταστροφή των χωριών, οι φυλακίσεις, οι λεηλασίες, η κατοχή εδαφών, η δημιουργία εποικισμών, τα θύματα των αμάχων, μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά, η καταστολή, τα μέτρα διακρίσεων σε βάρος του παλαιστινιακού λαού, τραγωδίες που οι ανθρωπιστικές οργανώσεις και όσοι υποστηρίζουν την αντίσταση αυτού του λαού δεν έπαψαν ποτέ να καταγγέλλουν.
Σε αυτή την περίοδο μνήμης, μας φαίνεται κρίσιμο να υπενθυμίσουμε το βαθύ νόημα των όρων που χρησιμοποιήθηκαν και να καταγγείλουμε τις παρερμηνείες που μπορεί να γίνουν. Μετά από μια φυσική ή ανθρώπινη καταστροφή, τις περισσότερες φορές περιμένουμε την ανοικοδόμηση, την αποκατάσταση ή την ανόρθωση όσων καταστράφηκαν, υπέστησαν ζημιές ή τραυματίστηκαν. Στην περίπτωση της “Νάκμπα”, η καταστροφή συνεχίστηκε, συνεχίζεται αμείωτη και όλα τα σημάδια της εξέλιξής της, της ανάπτυξής της στο άμεσο μέλλον, βρίσκονται καθημερινά μπροστά στα μάτια μας. Μπορούμε να αισθανθούμε τη βαθιά αίσθηση ότι, στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, αυτό αποτελεί μέρος μιας σχεδόν λογικής συνέχειας, ανεξάρτητης από οποιαδήποτε πολιτική βούληση, σύμφωνα με μια ατέρμονη τελικότητα… ένα είδος αναπόφευκτης και αιώνιας υποχώρησης της ανθρώπινης ιστορίας όσον αφορά την καθορισμένη θυσία ενός από τους λαούς της.
Αυτό δεν είναι μόνο ηθικά ανυπόφορο, είναι ένα έγκλημα της ανθρώπινης μνήμης. Τι σημαίνει να θυμόμαστε τα χθεσινά πογκρόμ ανεξάρτητα από τα σημερινά; Τι σημαίνει να έχεις επίγνωση μιας δολοφονικής ημέρας, διαχωρισμένη από αυτό που ακολουθεί πέρα από αυτήν;
Η “Νάκμπα” δεν ήταν τόσο η καταστροφή μιας ιστορικής στιγμής όσο το σχέδιο της εξαφάνισης ενός λαού με την αργή αλλά προοδευτική διαγραφή όχι μόνο της μνήμης του παρελθόντος αλλά και του παρόντος του, του συντελεσμένου μέλλοντος του, έτσι ώστε να μην υπάρχει πλέον απλώς μέλλον.
Με αυτή την έννοια, είναι σημαντικό να μην μεταφράζουμε σήμερα τη “Νάκμπα” ως “καταστροφή”, αλλά να αφήσουμε τον όρο αυτό στην αρχική του γλώσσα, με την επίγνωση ότι όλα όσα εκφράστηκαν με τη “Νάκμπα” πριν από 75 χρόνια, συνεχίζονται και ότι αν συνεχίζονται, αυτό συμβαίνει επειδή το αρχικό καταστροφικό σχέδιο δεν μπορεί να τελειώσει, επειδή προσκρούει σε μια αντίσταση όλων των εποχών, και αυτή η αντίσταση είναι σήμερα το μέλλον του παλαιστινιακού λαού. Οι φορείς αυτής της αντίστασης, μαζί με εκείνους που τους υποστηρίζουν σε όλο τον κόσμο, δεν στερούνται μαρτυριών και αποτελούν τη ζωντανή μνήμη του μέλλοντος του παλαιστινιακού λαού.
Από την πλευρά μας, εδώ και αυτή τη μέρα, θέλουμε να πούμε ξανά ως ποιητές: αν αδελφοποιούμαστε με το μέλλον του αντιστεκόμενου παλαιστινιακού λαού, αυτό δεν γίνεται στο όνομα μιας κατά συνείδηση αλληλεγγύης ή ακόμη και μιας συμπόνιας των περιστάσεων, όπως τόσες πολλές περιστάσεις της σημερινής ιστορίας μπορούν να προκαλέσουν, αλλά στο όνομα μιας σκέψης που μοιραζόμαστε με τις γυναίκες, τους άνδρες, τα παιδιά που, μετά τη “Νάκμπα”, δεν έχουν πάψει να επιστρέφουν σε αυτήν, να ανατρέπουν το νόημά της.
Πράγματι, μετά τα γεγονότα του 1948, ο παλαιστινιακός λαός σκέφτεται, κατοικεί ή ξανακατοικεί το σπίτι, τη γη, το χωριό, το δέντρο, το πηγάδι, το φως, την έναστρη νύχτα, όχι πλέον ως ένα κομμάτι του κόσμου σε ένα κομμάτι της γης, αλλά ως ο κόσμος στην άπειρη φαντασία που του αφιερώνει σε κάθε στιγμή της ζωής και όχι της υποταγμένης ζωής. Για αυτόν τον αντιστεκόμενο λαό, κάθε μέρα και κάθε λεπτό είναι ταυτόχρονα πραγματικό για τον πόνο που προκαλεί και ουτοπικό για αυτό που επιδιώκει να ζήσει.
Αυτό που, από μακριά και από ψεύτικη ενσυναίσθηση, θα μπορούσαμε λανθασμένα να θεωρήσουμε ως “επιβίωση” μέσω της αντίστασης, η “Νάκμπα” εδώ και 75 χρόνια προτείνει να το μοιραστούμε ως ΠΟΙΗΜΑ ΖΩΗΣ.
Ναι, κάθε στιγμή που απειλείται από τον θάνατο καταλαμβάνεται ως μια ζωντανή αιωνιότητα, όπως η τέχνη της αδιάκοπης κίνησης του ζογκλέρ που ξέρει να παίζει ανάμεσα στο εφήμερο και το άπειρο. Με τον ίδιο τρόπο, κάθε χειρονομία, κάθε κίνηση που αποτρέπεται, περιορισμένη στο χώρο, είναι σαν να είναι δέκα χιλιάδες από μόνη της. Το μικρότερο θραύσμα του ευαίσθητου χωροχρόνου γίνεται ο δυνατός κόσμος για μια ζωντανή ουτοπία εδώ, αλλού, τώρα, όλων των εποχών.
Αν η “Νάκμπα” είναι η “καταστροφή” όπως έταξαν όσοι την ξεκίνησαν και προσπαθούν να την κάνουν να διαρκέσει, δεν είναι πλέον καταστροφή για την κάθε μέρα που αντιστέκεται, όπως αποδεικνύει ο παλαιστινιακός λαός. Οι Παλαιστίνιοι την άρπαξαν με το πνεύμα όχι του θανάτου αλλά της ζωής για την ιδέα ενός άλλου πιθανού κόσμου πέρα από τους ίδιους και το λαό τους.
Η “Νάκμπα”, με την έννοια που της δίνει η καθημερινή ζωή των Παλαιστινίων, αντιπροσωπεύει έναν άλλο τρόπο σκέψης για τον ανθρώπινο και μη ανθρώπινο κόσμο- είναι ένας βαθιά ποιητικός τρόπος σκέψης που δεν είναι έργο μόνο των Παλαιστινίων ποιητών, αλλά όλων. Αυτός ο άλλος τρόπος σκέψης για την “καταστροφή” γεννήθηκε μέσα από την πρώτη αντίσταση του λαού. Δημιούργησε και τροφοδότησε αυτόν τον ανατρεπτικό τρόπο να βλέπει κανείς, μέσα σε αυτό που φαίνεται, αυτό που ο καταπιεστής αδυνατεί να δει : την μέρα αλλιώς. Έχει επίσης τη δύναμη να συλλαμβάνει και να αισθάνεται τις δονήσεις των άμεσων χρονικών καλεσμάτων, χάρη στις οποίες το καταπιεσμένο άτομο, μη υποτασσόμενο, μπορεί να θέσει ξανά το ερώτημα της αξίας της ζωής και όχι μόνο της δικής του στο πιο οικείο, το πιό μύχιο της καθημερινής του ύπαρξης, αλλά της ύπαρξης όλων για όλους : όταν ο άνθρωπος ανακτά μια ενστικτώδη συμπεριφορά μπροστά στο απόλυτο και καλωσορίζει τη διαίσθηση ως οδηγό.
Εδώ και πολύ καιρό, η διαίσθηση αυτή ονομάζεται “πολυπολιτισμική, πολυθρησκευτική και δημοκρατική Παλαιστίνη” με την πλήρη έννοια της πολιτικής ποιητικής ουτοπίας αυτού του λαού και όλης της ανθρωπότητας. Αυτή η διαίσθηση μας λέει, στη θλίψη όπως και στη χαρά, στον πόλεμο όπως και στην ειρήνη, στο μέτωπο των λουλουδιών όπως και στο μέτωπο των πιο αιματηρών μαχών, ότι η ομορφιά δεν είναι ένα τέλος αλλά αυτή η εκμάθηση μιας άλλης γεύσης του κόσμου, μιας άλλης φιλοξενίας ανάμεσα σε εμάς και αυτόν – ας τις ονομάσουμε ποιητικές, ουτοπικές, δεν είναι λιγότερο πραγματικές, υπαρκτές και απτές.
75 χρόνια μιας συγκεκριμένης ιστορίας, ενός συγκεκριμένου τόπου, ενός συγκεκριμένου ανυπότακτου λαού μας λένε το παγκόσμιο πρόσωπο που πρέπει να ατενίσουμε και να αγαπήσουμε.
*Philipppe Tancelin (ποιητής και φιλόσοφος) 11 Μάη 2023
