Η διοίκηση Ζέρβα έχει αποφασίσει χιλιάδες κοπές δέντρων σε όλη τη Θεσσαλονίκη –τραγική ειρωνεία, αλλά αυτή είναι η σημαντικότερή της παρέμβαση όσον αφορά το αστικό πράσινο, σε μια πόλη που υποφέρει ίσως όσο καμία άλλη από την έλλειψή του.
Η δικαιολογία της για αυτήν την εξωφρενική απόφαση είναι ότι τα δέντρα αυτά είναι επικίνδυνα και πρέπει να κοπούν για να μην πέσουν και προκαλέσουν θύματα. Προφανώς, όταν σε μια αντιπαράθεση από τη μία πλευρά μπαίνει η ανθρώπινη ζωή, υπερτερεί απέναντι σε κάθε άλλο επιχείρημα. Οφείλουμε λοιπόν να απαντήσουμε ρητά και συγκεκριμένα: πόσο πραγματικός είναι αυτός ο κίνδυνος; Αφού δεν το κάνει η διοίκηση, ας μπούμε εμείς στον κόπο της κι ας μιλήσουμε με αριθμούς και γεγονότα.
Πραγματικά περιστατικά από πτώσεις δέντρων
Ερευνώντας λοιπόν την ειδησεογραφία τα τελευταία 20 περίπου χρόνια για τα οποία υπάρχουν επαρκή αρχεία στο διαδίκτυο (και προκαλούμε τη δημοτική αρχή να μας διαψεύσει), βλέπουμε ότι στην Ελλάδα έχει σκοτωθεί ένας άνθρωπος από πτώση δέντρου εντός αστικού ιστού. Το τραγικό δυστύχημα συνέβη φέτος τον Αύγουστο στο Ηράκλειο, όταν ένα πεύκο έπεσε πάνω σε έναν 51χρονο μοτοσικλετιστή.
Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε αντίστοιχο θανατηφόρο περιστατικό: το δυστύχημα στη Βέροια, που παραπλανητικά ανέφερε σε πρόσφατο Δημοτικό Συμβούλιο ο αντιδήμαρχος Σ. Δημητριάδης, δεν έχει κάποια σχέση με το θέμα, αφού συνέβη στην Εγνατία Οδό και όχι στον αστικό ιστό, όταν δέντρο έπεσε πάνω σε διερχόμενο όχημα (παρόμοια δυστυχήματα έχουν συμβεί και σε επαρχιακές οδούς π.χ. στη λεωφόρο Σούδας). Λίγα περισσότερα θανατηφόρα περιστατικά έχουμε σε χωριά, συνήθως κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών σε αυλές και χωράφια με ταυτόχρονη κακοκαιρία (εντοπίσαμε τρία τέτοια, στις Σέρρες, τα Γρεβενά και στον Έβρο, όπου λεύκα χτυπήθηκε από κεραυνό κι έπεσε σε καφετέρια). Στην ειδησεογραφία συναντάμε ωστόσο, δυστυχώς, αρκετά περισσότερα θανατηφόρα εργατικά δυστυχήματα κατά τη διάρκεια εργασιών κλαδέματος ή υλοτόμησης –στις οποίες αξίζει να σημειώσουμε με την ευκαιρία σπάνια τηρούνται τα κατάλληλα μέτρα προστασίας (πχ. στο Αιτωλικό, στην Εύβοια, στην Καλαμαριά, στα Χανιά, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, με θύμα μάλιστα περαστικό και όχι εργαζόμενο). Η κοπή των δέντρων αποδεικνύεται συνεπώς πολύ πιο επικίνδυνη από την παρουσία τους.
Πέρα από τους θανάτους, την τελευταία 20ετία έχουν καταγραφεί επίσης λιγοστά περιστατικά τραυματισμού από πτώση δέντρου: έξι από αυτά σε αστικό περιβάλλον, όπου κάποια αφορούν πεζούςκαι κάποια επιβάτες σε όχημα και τα υπόλοιπα στην ύπαιθρο, σε παραλίες, κατασκηνώσεις, ακόμα και σε camp. Τέλος, καταγράφονται ελάχιστα σημαντικά περιστατικά τραυματισμού από πτώσεις κλαδιών σε αστικό περιβάλλον, τα οποία ωστόσο δεν αφορούν το συγκεκριμένο μας θέμα εδώ, αφού αυτά προλαμβάνονται με σωστό κλάδεμα (απομάκρυνση δηλαδή των νεκρών κλαδιών) και όχι με κοπή δέντρων.
Ανακεφαλαιώνοντας: τα τελευταία 20 περίπου χρόνια καταγράφονται ένα περιστατικό θανάτου και ελάχιστα περιστατικά (εμείς βρήκαμε έξι) τραυματισμού διερχόμενων από πτώση δέντρου εντός αστικού ιστού.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι τα δέντρα δεν πέφτουν: όλα τα δέντρα, το τονίζουμε για να μη νομίζει η δημοτική αρχή ότι ανακάλυψε ξανά τον νόμο της βαρύτητας, είναι πιθανό να πέσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, όπως είναι εύκολο να υποθέσει ακόμα και κάποιος χωρίς κάποια σχετική γνώση, οι πτώσεις δέντρων συμβαίνουν κατά κανόνα σε στιγμές έντονης κακοκαιρίας (ισχυροί άνεμοι, μεγάλο φορτίο από χιόνι κοκ), όταν δηλαδή οι πιθανότητες να περπατά από κάτω τους κάποιος αμέριμνος διαβάτης είναι μικρές. Ακόμα και τότε, τα δέντρα σπάνια πέφτουν απότομα, σαν κεραυνός. Συνήθως δίνουν προειδοποιήσεις (τριξίματα κοκ) και άρα επαρκή χρόνο για απομάκρυνση –γι’ αυτό άλλωστε τα περισσότερα περιστατικά τραυματισμών, όπως και το μόνο θανατηφόρο, αφορούν επιβάτες σε οχήματα, οι οποίοι δεν είχαν το χρόνο να απομακρυνθούν.
Εκτίμηση κινδύνου
Αρκεί λοιπόν ένας θάνατος και λίγοι τραυματισμοί ανά 20ετία, για να θεωρήσουμε τα δέντρα έναν ενδεχόμενο κίνδυνο; Ναι, ακόμα και ένας θάνατος συμπολίτη μας είναι σημαντικός.
Για αυτό, όλες οι σοβαρές υπηρεσίες ανά τον κόσμο που έχουν στην ευθύνη τους τη διαχείριση κάποιας μορφής αστικού πρασίνου, οφείλουν να κάνουν αυτό που ονομάζεται «Εκτίμηση Κινδύνου» (Tree Risk Assessment). Η διαδικασία αυτή γίνεται από κάποιον ειδικό, ο οποίος, με βάση μια στανταρισμένη διαδικασία με συγκεκριμένα ερωτήματα, συμπληρώνει για κάθε δέντρο ατομικά ένα φύλλο καταγραφής, στο οποίο καταγράφει αναλυτικά, με νούμερα και σχέδια, (α) τα γενικά βιομετρικά στοιχεία του δέντρου, (β) την κατάσταση του φυλλώματος, των κλαδιών, του κορμού και του ριζικού συστήματος, (γ) τη γενική κατάσταση της υγείας του, τις βλάβες, τις ασθένειες από παράσιτα κοκ, (δ) τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στο σημείο, την πιθανότητα δυνατών ριπών, μεγάλου φορτίου από χιόνι κοκ. Με βάση τα παραπάνω, εκτιμά (α) την πιθανότητα να πέσει το δέντρο, τμήμα του ή κάποιο συγκεκριμένο κλαδί και (β) την πιθανότητα το αντικείμενο που θα πέσει να προκαλέσει κάποια βλάβη ή τραυματισμό (ανάλογα με το πότε θα πέσει, που βρίσκεται, πόσοι άνθρωποι πλησιάζουν κοκ.).
Τέλος, με βάση όλα τα παραπάνω, κρίνει αν χρειάζονται κάποια μέτρα ασφαλείας, τα οποία -στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων αφορούν απομάκρυνση νεκρών κλαδιών, λιγότερο συχνά γενικό κλάδεμα, υποστήριξη κλαδιών, απελευθέρωση του εδάφους πάνω από τις ρίζες κ.α., και εξαιρετικά σπάνια κοπή όλου του δέντρου. Με μια τέτοια διαδικασία για παράδειγμα, το δέντρο που έπεσε στο Ηράκλειο και σκότωσε τον άτυχο μοτοσυκλετιστή, ένα γηραιό πεύκο που έγερνε πάνω από τον δρόμο, θα είχε κριθεί πράγματι ως επικίνδυνο και θα είχαν ληφθεί τα κατάλληλα μέτρα.
Έκανε κάτι τέτοιο ο Δήμος Θεσσαλονίκης; Εννοείται πως όχι, αν το είχε κάνει θα μας το έδειχνε τις τόσες φορές που ρωτήσαμε. Απλά, κάποια υπηρεσία ανέλαβε να εκτιμήσει με το μάτι, χωρίς δελτίο, χωρίς καν διαφοροποιημένη προσέγγιση ανά δέντρο, ότι στον τάδε δρόμο πρέπει να κόψουμε 60 ή 100 δέντρα, γιατί -έτσι, γενικά κι αφηρημένα- είναι «μεγάλης ηλικίας» (δηλαδή 50 χρονών!) και «επικίνδυνα να πέσουν». Είναι πιθανό λοιπόν από τη μία να κόβει χιλιάδες δέντρα και από την άλλη, αν υπάρχουν πραγματικά επικίνδυνα μεμονωμένα δέντρα σε γειτονιές, να τα αφήνει ως έχουν.
Κίνδυνοι και οφέλη
Ας γίνουμε όμως ακόμα πιο αυστηροί με τη δική μας θέση: αν ακολουθούσε ο Δήμος την ορθή διαδικασία, όπως αυτή περιγράφεται παραπάνω, αποσοβείται τελείως κάθε κίνδυνος για τραυματισμούς; Σίγουρα όχι. Αλλά μειώνεται ακόμα πιο πολύ, ένας ήδη χαμηλός κίνδυνος. Αν ανάμεσα στα επτά εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στις ελληνικές πόλεις τα τελευταία 20 χρόνια είχαμε έναν θάνατο και λίγους τραυματισμούς, στην περίπτωση που οι Δήμοι έκαναν σωστά τη δουλειά τους ο κίνδυνος αυτός θα ήταν ακόμα μικρότερος. Δεν θα γίνει όμως ποτέ μηδενικός. Γι’ αυτό μιλάμε για μια διαδικασία εκτίμησης και διαχείρισης κινδύνου.
Αυτό δεν ισχύει προφανώς μόνο για τα δέντρα, αλλά για κάθε κίνδυνο στο αστικό περιβάλλον. Να το πούμε με ένα παράδειγμα: την ίδια περίοδο που είχαμε έναν νεκρό από πτώση δέντρων, είχαμε μερικές εκατοντάδες νεκρούς και σοβαρά τραυματίες από παρασύρσεις πεζών από οχήματα. Κανείς Δήμος ωστόσο δεν σκέφτηκε ποτέ να απαγορεύσει την κίνηση οχημάτων με την δικαιολογία ότι είναι επικίνδυνα. Ούτε καν τη μείωση της ταχύτητάς τους, όπως επιτακτικά ζητούν οργανώσεις όπως η SOS Τροχαία Εγκλήματα.
Δεν το λέμε για συμψηφισμό -καμία απώλεια ζωής δεν συμψηφίζεται από κάποια άλλη- το λέμε για να αναδείξουμε τη διαφορά αντιμετώπισης: τα οχήματα που προκαλούν εκατοντάδες θανάτους δεν μπορούμε να τα απαγορεύσουμε, γιατί εκτιμούμε ότι η αναγκαιότητά τους είναι μεγαλύτερη από τον κίνδυνο που φέρουν. Τα δέντρα, παρότι ακόμα και με τη σημερινή ελλιπή διαχείριση αποτελούν έναν συγκριτικά ελάχιστο κίνδυνο, αποφασίζει με ευκολία η δημοτική αρχή να τα κόψει. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν λαμβάνει υπόψη καθόλου το όποιο όφελος: στη ζυγαριά κινδύνου και οφέλους θεωρεί τη μία θέση πρακτικά κενή, τόσο κενή όσο οι χιλιάδες άδειες δενδροδόχοι.
Ή, ίσως, αποδεικνύει ότι η κοπή δέντρων εξυπηρετεί άλλα συμφέροντα και δεσμεύσεις. Ή, ότι κάνει ό,τι της κατέβει, χωρίς κανένα σχέδιο και καμία γνώση. Δεν μπορούμε ξέρουμε τι από όλα αυτά ισχύει· εδώ η επιστήμη σηκώνει τα χέρια.
Η Πόλη Ανάποδα
