Ένα πειραματόζωο παίζει με τις λέξεις

Παιχνίδι: 002 Ψευδαισθήσεις

Του ΝΟ

Ψεύδος στην ψυχή, το ονομάτισε ο Σωκράτης μέσω του Πλάτωνα, όταν ρωτήθηκε τι είναι αυτό που εμποδίζει τον άνθρωπο, να κατανοήσει έννοιες όπως είναι η δικαιοσύνη ή η αρετή. Όταν τον ρώτησαν τι εννοεί. Τότε τους απάντησε, το λέω με δικά μου λόγια, ότι υπάρχουν ψέματα που τα αποδεχόμαστε σαν αλήθειες σε θεμελιακό επίπεδο κι αυτά με την σειρά τους, διαστρεβλώνουν την ερμηνεία της πραγματικότητας ή της συμπεριφοράς των άλλων απέναντί μας και των κινήτρων που την προκαλούν, ενώ παράλληλα διαμορφώνουν ανάλογα την αντίληψη του καθενός από εμάς για την αλήθεια, παράγοντας το δικό τους «αληθές ψεύδος», το οποίο μας εμποδίζει να ζήσουμε μια ενάρετη ζωή. Τότε πετάχτηκε ο Πρωταγόρας ο σοφιστής λέγοντάς του, άσε μας ρε μεγάλε το μέτρο όλων είναι ο άνθρωπος. Αυτός είναι που τα αλέθει όλα στο μυαλό του κι αποφασίζει τι του κάθεται καλύτερα σαν αληθινό. Γι’ αυτό τον λόγο δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, αλλά εκδοχές της, ανάλογες με τις ανάγκες των καιρών και τα μυαλά που τις σκέφτονται… Οι μεταμοντέρνοι, έκαναν κοντά δυο χιλιάδες χρόνια για να φτάσουν στο ίδιο συμπέρασμα… Η άρχουσα τάξη των ιδιοκτητών του κόσμο το έκανε όπλο της…

Εάν ήθελα να περιγράψω την ζωή σήμερα, θα συμφωνούσα και με τους δύο. Ναι στην ζωή υπάρχουν αντικειμενικές αλήθειες. Τι είδους όμως;.. Αλήθεια πρώτη, ο άνθρωπος. Όλοι, θεωρούμε τον εαυτό μας άνθρωπο. Όλοι, αποτελούμε το μέτρο των πάντων. Η αντικειμενικότητα αφορά εμάς, όχι το σύνολο της ύπαρξης αλλά το σύνολο των ανθρώπων που αποτελούν το ον άνθρωπος. Στο σύνολο της ύπαρξης ο άνθρωπος αποτελεί μια υποκειμενικότητα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία αλαζονείας με άκρως επικίνδυνες συνέπειες. Εδώ όμως, μας ενδιαφέρουν οι αντικειμενικές αλήθειες, όπως η πρόταση: ο άνθρωπος είναι ένα ον που ζει στον πλανήτη Γη, ο οποίος κινείται σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον ήλιο. Οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν ότι η πρόταση ισχύει σαν μια αντικειμενική αλήθεια. Λέω οι περισσότεροι, γιατί κάποιοι θα συντασσόντουσαν με την προηγούμενη αντικειμενική αλήθεια που λάνσαρε η εκκλησία πριν χίλια χρόνια, ότι η Γη είναι επίπεδη, φανταστείτε μια τιτανοτεράστια πισίνα στην οποία πλέουν πέντε ήπειροι και περικλείεται από τεράστια τείχη, που συγκρατούν την αχανή θάλασσα μέσα στην πισίνα. Συνάμα είναι ακίνητη, γιατί την κατοικεί το κέντρο της δημιουργίας, ο άνθρωπος… Για τον ίδιο λόγο, ο ήλιος γυρνάει γύρω της για να φωτίζει το δημιούργημα του παντοδύναμου δημιουργού. Ο Γαλιλαίος που πήγε να ψελλίσει κάτι διαφορετικό, έκανε την  πάπια, για να μην γίνει ψητός μουρμουρίζοντας, κι όμως κινείται… Βέβαια, χίλια διακόσια τριάντα έξι χρόνια πριν ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, στην Αλεξάνδρεια όπου ζούσε και δίδασκε, υπολόγισε με ακρίβεια την περιφέρεια του πλανήτη Γη, κατασκευάζοντας μάλιστα κι ένα σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς, μιας και τότε πίστευαν ότι η Γη είναι πλανήτης. Είμαι από αυτούς που πιστεύουν πως όλες οι αντικειμενικές αλήθειες, επειδή δημιουργούνται από το μυαλό μας, χορεύουν στον ρυθμό που χορεύει το μυαλό μας κατά την συγκεκριμένη εποχή.

Υπονοώ με λίγα λόγια ότι ναι, υπάρχουν αντικειμενικές αλήθειες, αλλά αυτές είναι μαγειρεμένες στη χύτρα της άρχουσας τάξης των ιδιοκτητών του μεταμοντέρνου κόσμου μας. Βασικό συστατικό για το μαγείρεμα αποτελεί η γλώσσα. Σαν γλώσσα, μπορούμε να ορίσουμε κάθε τι που παράγεται από τον άνθρωπο και μεταφέρει ένα νόημα, είτε πρόκειται για μια φωτογραφία ή έναν πίνακα, είτε για ένα άρθρο σε κάποιο σάιτ ή κάποια γραμμένη ιστορία, όπως και αντικείμενα που ανασύρουμε σε ανασκαφές και υπήρχαν πριν εφευρεθεί ή γραφή σαν τα Quipu, μνημονικά κομποσκοίνια, των Ίνκας1.Οι γλωσσολόγοι διέκριναν ότι η γλώσσα σαν τον Ιανό έχει δυο μορφές, την γλώσσα-αντικείμενο και την μετα-γλώσσα. Όπως λέει και ο Μπαρτ2, αν είμαι ξυλοκόπος και με ρωτήσουν τι κάνω, λέω κόβω δέντρα και όλοι καταλαβαίνουν τι εννοώ, χωρίς να χρειάζεται να τα περιγράψω. Η γλώσσα που χρησιμοποιώ είναι λειτουργική, περιγράφει την σχέση ανάμεσα σε μένα και το δέντρο. Περιγράφει την εργασία μου, η οποία αποτελεί μια πράξη. Είναι μια γλώσσα πολιτική, η οποία παρουσιάζει τη φύση μονάχα όσο χρειάζεται για να τη μεταμορφώσει. Η κοπή των δέντρων για μένα δεν είναι μια εικόνα ή μια ιδέα, αλλά το νόημα της πράξης μου. Αυτή τη γλώσσα την ονομάζουνγλώσσα-αντικείμενο γιατί την χρησιμοποιώ για να ενεργοποιήσω ένα αντικείμενο. Τι γίνεται όμως αν δεν είμαι ξυλοκόπος και είμαι π.χ. πολιτικός, δικηγόρος ή ντράμερ, τότε δεν μπορώ πια να λέω το δέντρο και να γίνομαι κατανοητός, αλλά να μιλάω για την ιδέα του δέντρου. Η γλώσσα μου παύει να ‘χει σχέση με το ενεργοποιημένο δέντρο, αλλά αρχίζει να περιγράφει την ιδέα του δέντρου. Το δέντρο δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα αλλά μετατρέπεται σε μια διαθέσιμη εικόνα, σε σχέση με την πραγματική εικόνα του ξυλοκόπου. Εκείνη την στιγμή δημιουργείται μια δευτερογενή γλώσσα, μια μετα-γλώσσα, στην οποία ενεργοποιώ όχι τα πράγματα αλλά τα ονόματά τους. Αυτή η μετα-γλώσσα σε σχέση με την πρωτογενή γλώσσα είναι ό,τι η κίνηση για την πράξη και είναι ο χώρος που γεννιέται ο μύθος,oοποίος στηρίζεται σε αντικείμενα που έχουν δεχτεί την μεσολάβηση μιας πρωτογενούς γλώσσας. Ο μύθος δεν υπηρετεί την γλώσσα αλλά την κλέβει.

 Δουλειά του μύθου είναι να διαμορφώνει καθοριστικά την πραγματικότητα, να κατασκευάζει και να παγιώνει στερεότυπα, αυτά στην συνέχεια η κοινωνία τα χωνεύει σαν εγγενείς αλήθειες αν και αποτελούν διανοητικές κατασκευές που γεννιόνται από την επεξεργασία της γλώσσας που ελέγχεται απόλυτα από την άρχουσα τάξη των αφεντικών του κόσμου. Το υλικό που κουβαλάει ο μύθος, είτε είναι κείμενο, ζωγραφιά, γλυπτό, είτε φωτογραφία, κινηματογραφική ταινία ή διαφήμιση, είναι αδιάφορο. Ο μύθος δεν θέλει να φανερώσει αντίθετα θέλει να διαστρεβλώσει το νόημα των πραγμάτων. Συνεπώς τα αφεντικά του κόσμου, μέσω της γλώσσας κατασκευάζουν μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Αυτή με την σειρά της υποκαθιστά την ίδια την πραγματικότητα, νομιμοποιώντας κάθε ιστορική, πολιτική και κοινωνική κατασκευή, που αποδομεί μια προς μια τις κατακτήσεις του λαού. Ένα μέγιστο παράδειγμα είναι η ιδιωτικοποίηση του κράτους. Πόσοι θυμούνται την κρατική ΔΕΗ ως τελευταίο απομεινάρι της Σοβιετίας, για τους νεοφιλελεύθερους αλλά και τους σοσιαλδημοκράτες, ένα βαρίδι για το πορτοφόλι των μικροαστών της μεσαίας τάξης, που τώρα χάνονται στα χρωματιστά φύλα, του καπιταλισμού της απληστίας (κέρδη ΔΕΗ 2023: 500.000.000 Ευρώ, με πολύ λιγότερη κατανάλωση). Πόσο άνετα θα νιώσετε αν αρρωστήσετε σοβαρά και πάτε στο νοσοκομείο, όχι σαν δικαιούχοι του ΕθνικούΣυστήματοςΥγείας, αλλά σαν πελάτες. Κάθε μέρα που περνάει, εκπαιδευόμαστε στην κατάργηση κάθε αυτονόητου δικαιώματοςπου προϋποθέτει η κοινή ζωή μας.

Ανέκαθεν μας έλεγαν η γλώσσα φανερώνει την αλήθεια, σ’ αυτόν που την ψάχνει. Ο Σωκράτης μας έλεγε ότι η αλήθεια υπάρχει μέσα μας, χαμένη στη λήθη και το μόνο που χρειάζεται, είναι να αναδυθεί. Εργαλείο του η διαλεκτική που την αποκαλούσε μαιευτική. Πίστευε στην προφορικότητα του λόγου θεωρώντας την γραφή σαν ένα παιχνίδι μίμησης, που πολλές φορές μπερδεύει. Πιστεύω, ότι με τον τρόπο του έλεγε, πως όλοι μέσα στο νου μας έχουμε έναν ακαθόριστο χώρο που συγκεντρώνουμε μνήμες. Αυτός είναι ακαθόριστος γιατί ένα μεγάλο κομμάτι του, που δεν είχε μέγεθος ούτε μορφή, καλύπτεται από την λήθη έτσι μέσω της μαιευτικής μεθόδου του Σωκράτη, βοηθάμε να γεννηθεί η αλήθεια των πραγμάτων. Σήμερα το ίδιο πράγμα λένε και ο Φρόιντ με τον Γιούνγκ. Αυτοί το αποκαλούν συλλογικό ασυνείδητο, μάλιστα ο Γιούνγκ το πάει παραπέρα μιλώντας και για ατομικό ασυνείδητο αλλά και για τα αρχέτυπα. Τι είναι όμως το συλλογικό ασυνείδητο και τι, τα αρχέτυπα;.. Ο/η άνθρωπος είναι σάρκα τυλιγμένη σε κόκκαλα που προστατεύουν όργανα και μυαλό.Αυτή τουλάχιστον είναι η εικόνα που βλέπουμε όλοι. Ο φίλος μου ο Gί έλεγε πως: το σώμα είναι το κουστούμι της ψυχής, είχε ζωγραφίσει και έναν πίνακα με αυτόν τον τίτλο. Πολλοί φυσικοί και κοσμολόγοι θα διαφωνούσαν και θα μίλαγαν για ολογράμματα, μιας κοινωνίας που βιώνει μια εκδοχή της πραγματικότητας απλωμένης σε μια επιφάνια δυο διαστάσεων, στην άκρη του Σύμπαντος. Ότι κι αν είμαστε τελοσπάντων, ο/η άνθρωπος είναι μια μοναδικά σχεδιασμένη μηχανή, με διάρκεια ζωής μερικές δεκάδες χρόνια. Για να λειτουργήσει αυτή η μηχανή και να επιβιώσει, χρειάζεται να φορτωθούν στο μυαλό του διάφορα λειτουργικά, κάτι που γίνεται σε όλη την διάρκεια της ζωής μας. Όλοι όμως, τωρινοί, προηγούμενοι και επόμενοι, όταν ερχόμαστε στη ζωή, έχουμε φορτωμένη μέσα στο μυαλό μας μια τεράστια βάση δεδομένων, που ξεκινά από την πρώτη ύπαρξη ζωής στη Γη και εξελίσσεται μαζί με το ον άνθρωπος, για όσο καιρό ακόμα η φύση θα το αντέξει… Αυτή η τεράστια βάση δεδομένων είναι το συλλογικό ασυνείδητο, που είναι ολότελα διαφορετικό από το προσωπικό ασυνείδητο. Περιέχει συλλογικές πεποιθήσεις, μύθους, παγκόσμια ασυνείδητα στοιχεία κοινά σ’ όλους τους ανθρώπους, ένστικτα και κατάλοιπα του ζωώδους παρελθόντος μας. Όλα τα παραπάνω περιγράφονται από τον Γιούνγκ σαν ανεξάρτητες οντότητεςπου τις ονομάζει αρχέτυπα. Αυτά άλλοτε αποτελούν παγκόσμια μοτίβα νοητικών προδιαθέσεων ή αρχέγονες εικόνες και συμπεριφορές. Μοιάζουν με τις ιδέες-μορφές του Πλάτωνα μιας και δεν τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, αλλά αναδύονται αυθόρμητα στο νου σε καταστάσεις κρίσης αποκαλύπτοντας μια βαθιά αλήθεια, που αγαπά να κρύβεται από την συνείδηση. Με λίγα λόγια είναι αυτά που δημιουργούν τις παραλλαγέςγια την φούγκα της ανθρώπινης ψυχής.

Ιατρικά η ψευδαίσθηση περιγράφεταισαν ένα βίωμα που το αντιλαμβανόμαστε ενώ δεν υπάρχει. Αυτός που την βιώνει, μπαίνει σ’ έναν διαφορετικό κόσμο, διαισθητικά πιο επικίνδυνο. Βλέπει απειλητικές φιγούρες, ακούει προσταγές, τις νομίζει θεϊκές, μυρίζει παντού την κόλαση και πολλές φορές νιώθει να καίγεται όλο του το σώμα. Όλα αυτά μπορεί να οφείλονται σε ψυχικές διαταραχές όπως: η σχιζοφρένεια, η παράνοια, οι ψυχώσεις, η διπολική διαταραχή και η κατάθλιψη. Μπορεί να οφείλονται και σε νευρολογικές εκφυλιστικές αρρώστιες, σε τραύματα στο κεφάλι και σε πολλές ακόμα αιτίες, ακόμα και στο έντονο άγχος που προκαλεί το πένθος. Απ’ την άλλη υπάρχουν και οι ψευδαισθήσεις των υγειών. Αυτές μπορούν να είναι διασκεδαστικές αλλά μακροπρόθεσμα οδηγούν σε πνευματική ασφυξία…

Στάθηκα μπροστά στην βιβλιοθήκη. Είχε πολλά βιβλία. Ξεχωρίζω ένα με φθαρμένο εξώφυλλο. Το ανοίγω, οι σελίδες στο εσωτερικό του είναι κιτρινισμένες, είναι φτιαγμένο την εποχή της φωτοσύνθεσης, έχει χάσει την μυρουδιά του μελανιού. Βλέπω μια τσακισμένη σελίδα, την ανοίγω και διαβάζω το υπογραμμισμένο κείμενο: «Η τέλεια δικτατορία θα έχει την εμφάνιση της δημοκρατίας. Μια φυλακή χωρίς τοίχους όπου οι κρατούμενοι δεν θα ονειρεύονται να δραπετεύσουν. Ένα σύστημα δουλείας όπου, χάρη στην κατανάλωση και τη διασκέδαση, οι δούλοι θα αγαπήσουν τη δουλεία τους…». Στην κεφαλίδα του σαλονιού των σελίδων διαβάζω από αριστερή προς δεξιά σελίδα: Άλντους Χάξλεϊ – Θαυμαστός καινούργιος κόσμος. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1932, την εποχή της ανόδου των ζοφερών ισμών με τους θεοποιημένους ηγέτες. Λίγο μετά το μεγάλο κραχ που οδήγησε στο παγκόσμιο αιματοκύλισμα. Ο κόσμος μετά απ’ αυτό δεν ήταν ίδιος. Μοιράστηκε σε δυο στρατόπεδα κι άρχισε να παίζει κάτι σαν πόλεμο. Τον είπαν ψυχρό. Τότε ξεκίνησε ο μύθος της ελεύθερης και δημοκρατικής Δύσηςαπέναντι στο σιδηρούν παραπέτασμα. Ήταν πόλεμος ιδεολογικό-πολιτισμικός, από την μια ο κόσμος των ιδιοκτητών της άρχουσας τάξης με την κατ’ επίφαση φιλελεύθερη δημοκρατία τους κι απ’ την άλλη, ο κόσμος των περίπου κομμουνιστών του πατερούλη, με το άκαμπτο μουστάκι. Τότε ήταν που ο Όργουελ έλαβε μια επιστολή από τον Άλντους Χάξλεϊ. Tο ημερολόγιο έγραφε 21 Οκτώβρη 1949, μόλις είχε εκδοθεί το 1984. Είχε στείλει ένα αντίτυπο στον παλιό του δάσκαλο με τον οποίο είχε αναπτύξει εξαιρετική σχέση. Στην επιστολή ο Χάξλεϊ εγκωμιάζει το βιβλίο το οποίο θεωρεί βαθιά σημαντικό. Κατόπιν μιλά γι’ αυτό που περιγράφεται στο βιβλίο, την απόλυτη επανάσταση -που βρίσκεται πέρα από την πολιτική και την οικονομία και στοχεύει, στην απόλυτη υπονόμευση της ψυχολογίας και φυσιολογίας του ατόμου- με πρώτο της εκφραστή, τον Μαρκήσιο Ντε Σαντ. Θεωρούσε την φιλοσοφία της άρχουσας μειοψηφίας στο 1984 σαδιστική που έχει φτάσει στην λογική κατάληξή της, να πηγαίνει πέρα από το σεξ και να το αρνείται. Αμφέβαλε στο κατά πόσο μπορούσε να συνεχιστεί η πολιτική της μπότας στο πρόσωπο. «Μέσα στην επόμενη γενιά πιστεύω ότι οι ηγέτες του κόσμου θα ανακαλύψουν ότι ο χειρισμός των βρεφών και η ναρκω-ύπνωση είναι πιο αποδοτικά εργαλεία διακυβέρνησης από τα κλομπ και τις φυλακές και ότι η δίψα για εξουσία μπορεί να ικανοποιηθεί εξίσου καλά κάνοντας τους ανθρώπους να αγαπήσουν τη σκλαβιά παρά μαστιγώνοντας και κλοτσώντας τους στην υποταγή».Το 1954 γράφει τις πύλες της αντίληψης, εκεί γράφει πως: «Φαίνεται πολύ απίθανο να μπορέσει ποτέ όλη η ανθρωπότητα να κάνει χωρίς Τεχνητούς Παραδείσους. Οι περισσότεροι ζουν με ένα τρόπο που στη χειρότερη περίπτωση είναι οδυνηρός και στην καλύτερη μονότονος, φτωχός, περιορισμένος. Η επιθυμία να ξεφύγουν, ο πόθος να υπερβούν τον εαυτό τους έστω και για λίγες στιγμές είναι και πάντα ήταν, μια από τις κυριότερες τάσεις της ψυχής». Εβδομήντα χρόνια μετά, όλα λύθηκαν μέσα από την οθόνη του καινούργιου σούπερ ντούπερ κινητού που διπλώνει. Το καλύτερο δε, είναι πως δεν χρειάζονται ναρκωτικά, την δουλειά την κάνουν τα κοινωνικά δίκτυα.

Θέατρο είναι η πολιτική. Τα πάντα φιλοτεχνημένα προς εντυπωσιασμό του κοινού. Η εντύπωση δεν είναι απαραίτητα θετική. Στην περίπτωση του καπιταλισμού της εποχής συνήθως είναι αρνητική. Την ονοματίζουνε Τ.Ι.Ν.Α., ελληνικά μεταφράζεται ως – δεν υπάρχει εναλλακτική. Ή όπως λέγανε παλιά: «Αυτό είναι κι άμα θες…». Από εκεί και μετά ξεκινά, για το κοινό-πλήθος, η πορεία στο μονοπάτι του φόβου. Όσο προχωρά στο μονοπάτι, ανακαλύπτει πως με χίλιες δυο προφάσεις δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Το χειρότερο είναι, πως το άτομο που απαρτίζει το πλήθος, κουβαλάει και τις αλυσίδες του. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη την πορεία προς μπρος. Από ένα σημείο και μετά οι αλυσίδες μπλέκονται αναμεταξύ τους. Δημιουργούν κάτι σαν τον ιστό της αράχνης. Είναι με τον τρόπο τους μια αόρατη φυλακή. Δεν θα περιγράψω ποιες είναι οι αλυσίδες. Ο/Η καθένας/μια γνωρίζει τις αλυσίδες που τον/την αλυσοδένουν. Συνάμα το πλήθος μέσω του φόβου, εκπαιδεύεται. Πρώτα στην ατομική ευθύνη, φταίει ο/η καθένας/μια για ότι συμβαίνει στη ζωή του. Αυτό μας γυρνά στην εποχή του ατόμου, ή όπως ρώταγε ο Κηλαηδόνης: «Κοιτάω την πάρτη μου… πως γίναμε έτσι παιδιά;..». Η συνέπεια της ατομικής ευθύνης, είναι να τελειώσει η κοινωνική ευθύνη. Όταν φταις για κάθε τι που προκύπτει, τότε ποτέ δεν φταίει η κοινωνία για κάθε τι που αφήνεται να συμβεί… Εσύ το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να φυλάς τον κώλο σου. Το δεύτερο βήμα, είναι να μας ανοίξει στο μίσος απέναντι σε κάθε τι διαφορετικό. Κάθε στιγμή θα υπάρχει ένα τσούρμο από καμένα μυαλά, έτοιμο να λυντσάρει κάποια πολύχρωμή «αδελφή», γιατί και καλά είναι ανώμαλη… ή να πολεμήσει λαθροεισβολείς, όπως αποκαλούνται μετανάστες που τρέχουν οι περισσότεροι να ξεφύγουν από τους πολέμους που τους κυνηγούν. Ακόμα και αριστεροί δηλώνουν, ότι οι ίδιοι θα έμεναν στις πατρίδες τους να πολεμήσουν την κάθε είδους αδικία, ξεχνώντας την μεγάλη φυγή μετά τον εμφύλιο. Όλα τα βήματα οδηγούνσε ένα δόγμα της μορφής: «Θα κάνουμε τα πάντα να προστατεύσουμε τον τρόπο της ζωής μας». Απέναντι σ’ αυτό το δόγμα ο κάθε άλλος γίνεται τρομακτικός εχθρός. Σηκώνουμε φράχτες και τοίχους. Βάζουμε κάμερες παντού. Δίνουμε το δικαίωμα να μπούνε κάμερες παντού και το χειρότερο απ’ όλα, συναινούμε να μας βιντεοσκοπούν πριμοδοτώντας τον νόμο και την τάξη. Κανείς/μια δεν προβληματίζεται ότι όταν τελειώσουμε με τους λαθροεισβολείς, ο νόμος κι η τάξη θα ασχοληθούν με τους πετάμενους, του δικού μας τρόπου ζωής. Κανείς, από την μεσαία τάξη των μικροαστών, δεν μπορεί να φανταστεί πως ίσως να είναι ο ίδιος, ο επόμενος στόχος…

 Η ζωή εξελίσσεται σαν συνδυασμός των δυο βιβλίων. Ο Τσόμσκι έλεγε πως, αν θέλεις τους ανθρώπους παθητικούς και υπάκουους, περιορίζεις τα όρια της ελευθερίας του λόγου, αλλά επιτρέπεις πολύ ζωηρές διαφωνίες εντός αυτού του ορίου3. Τότε όλοι πιστεύουν ότι σκέφτονται ελεύθερα, παρόλο που το σύστημα ενισχύεται. Ένα μεγάλο κομμάτι του συστήματος προπαγάνδας -ΜΜΕ, κοινωνικά δίκτυα, διαφημίσεις, διανοούμενοι- επιδιώκουν να αφαιρέσουν το νόημα από τις λέξεις. Χρησιμοποιώντας τον μύθο, το μεγάλο κλέφτη του λόγου, η άρχουσα τάξη των ιδιοκτητών του κόσμου κτίζει τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο. Ο μύθος γίνεται ιστορία, αρθρογραφία, λογοτεχνία, ταινία ή τηλεοπτική σειρά. Πολλές φορές υποκαθιστά και την επιστήμη: Τα εμβόλια σώζουν ζωές–πολλοίαπό τους νεκρούς της πανδημίας, ήταν εμβολιασμένοι. Όλα λειτουργούν με ένα στόχο, την παρουσίαση μιας εικονικής ζωής στην οποία, όλα είναι δυνατά. Πίσω από την εικόνα κρύβεται ο ανελέητος ανταγωνισμός των απρόσωπων αγορών, που μόνο καλές καγαθές δεν είναι μιαςκαι το μόνο που τους ενδιαφέρει, είναι πως να εισπράξουν τα κέρδη τους. Το μόνο που παράγουν είναι ολοένα και μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες, μόνο που τώρα ψήνουν τους ανθρώπους-εργαζόμενους να αποδεχτούν μοιρολατρικά την ανισότητα, ως αποτέλεσμα μιας φυσικής διαδικασίας. Να επιτρέψουν την ισοπέδωση κάθε κοινωνικού κεκτημένου, τον ευνουχισμό της λειψής δημοκρατίας αλλά και την κάθε μορφή αλληλεγγύης. Οδηγώντας νομοτελειακά στον κατακερματισμό της κοινωνίας σε άτομα. Πλέον ο καθένας μας παίζει μόνος του, σ’ ένα έργο του παραλόγου γραμμένου από την άρχουσα τάξη των ιδιοκτητών του κόσμου. Στο έργο αυτό, δεν είναι καν κομπάρσος, αποτελεί μέρος της σκηνογραφίας που αλλάζει, κι αυτό είναι που τον τρομάζει. Μόνο που στο τρόμο μάθαμε να λειτουργούμε σαν τη στρουθοκάμηλο χώνουμε το κεφάλι στη γη. Και η δική μας γη είναι τα κοινωνικά δίκτυα. Εκεί συναντάμε, από απόσταση, τους ίδιους με μας ανθρώπους. Πιστεύουμε ότι επικοινωνούμε, ενώ το μόνο που κάνουμε είναι να κοιτάμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη, να μιλάμε μαζί του και στο τέλος, να τον ακολουθούμε σε οτιδήποτε προτείνει.Αυτό υποδηλώνειτρομερή μοναξιά…

Στην Γενεαλογία της Ηθικής, ο Φρειδερίκος Νίτσε φωνάζει4: «Ας εκφράσουμε αυτή την καινούργια απαίτηση: χρειαζόμαστε μια κριτική των ηθικών αξιών και πρώτα-πρώτα πρέπει να τεθεί υπό συζήτηση η αξία των ίδιων των αξιών – και για να γίνει αυτό είναι απαραίτητη η γνώση των συνθηκών και των περιστάσεων από τις οποίες γεννήθηκαν, μέσα στις οποίες καλλιεργήθηκαν και άλλαξαν». Έρχεται όμως ο Φουκώ και μας λέει πως η γνώση είναι αδιαχώριστη από την εξουσία ή υπονοούν η μια την άλλη, χωρίς να σημαίνει ότι η γνώση είναι εξουσία, αλλά σαν τον κισσό που μεγαλώνει πάνω σε μια βελανιδιά προστατεύει τον κορμό της και συνάμα βρίσκει η ίδια το έδαφος και τα εφόδια να αναπτυχθεί. Σαν εξουσία πρέπει να εννοούμε το πλήθος των σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στον χώρο όπου ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους. Κατά κάποιον τρόπο η εξουσία είναι πανταχού παρούσα, όχι γιατί είναι Θεά ή γιατί θέλει να τα συγκεντρώνει όλα κάτω από την ακατανίκητη ενότητά της, αλλά γιατί υπάρχει σε κάθε σχέση ενός σημείου με ένα άλλο. Χρησιμοποιώντας την γνώση πέρα από τον έλεγχο που μετατρέπει το άτομο σε αντικείμενο, παράγει συγκεκριμένες μορφές ατομικότητας, κατακερματίζοντας το κοινωνικό σώμα. Όλοι/ες γνωριστήκαμε με την Τ.Ι.Ν.Α. -Δεν υπάρχει εναλλακτική- και νιώσαμε πως είναι πιο εύκολο να διανοηθούμε την καταστροφή του κόσμου, παρά την καταστροφή του καπιταλισμού. Το κεφάλαιο και η έννοια του πλούτου, αποτελούν τα ισχυρότερα αρχέτυπα και με τους μύθους τους, δημιούργησαν τις συνθήκες ώστε το κεφάλαιο να μετατραπεί σε μια απόκοσμη οντότητα, όπως παρατηρεί ο Μάρκ Φίσερ στο βιβλίο του: «Το Αλλόκοτο κι το Απόκοσμο», παρότι δημιουργημένο από το τίποτα, ασκεί μια εξουσία μεγαλύτερη από κάθε άλλη δήθεν ουσιώδη οντότητα. Με λίγα λόγια οριοθετεί την ζωή μας. Αναρωτήθηκε ποτέ κανείς/μια σε ποιόν χρωστά η Γη 315 τρις. Δολάρια;.. Σε ποιο πλανητικό σύστημα ανήκει η τράπεζα που μας δάνεισε;.. Κι όμως αναλογεί στον καθένα/μια χρέος 39000 δολάρια. Για να πολεμήσουμε ένα φάντασμα πρώτα απ’ όλα πρέπει να αποδεχτούμε το άλεσμα5από την ανελέητη κιμαδομηχανή του καπιταλισμού στο επίπεδο της επιθυμίας. Όπως είπα και πριν ο καπιταλισμός είναι μια υπερ-αφηρημένη απρόσωπη δομή η οποία για να υπάρξει χρειάζεται απαραίτητα τη δική μας συμβολή. Θα μπορούσαμε να δούμε τον καπιταλισμό σαν μια σφήκα βαμπίρ που ακούει στο όνομα Crypt-keeperwasp ή σφήκα Σεθ. Όπως περιγράφει το NationalGeographic, αυτές γεννούν τα αβγά τους μέσα σε μικρούς ξύλινους θαλάμους που έχουν δημιουργήσει μέσα σε κορμούς δέντρων οι σφήκες του γένους Bassettiapallida. Μόλις τα αβγά εκκολαφτούν οι προνύμφες εισέρχονται μέσα στις άλλες σφήκες και καταλαμβάνουν το μυαλό τους μετατρέποντάς τες σε ζόμπι. Στην συνέχεια τις οδηγούν να ανοίξουν τρύπες  στο κορμό του ξύλου για να αποδράσουν. Στο τέλος τις βάζουν να σκάψουν τον λάκκο τους κι αρχίζουν να τρώνε τον ξενιστή ζωντανό, ξεκινώντας από τα σωθικά του…

 Η ιστορία ξεκινά από τον Μαρξ που μίλησε για τη οξύμωρη τάση των πολιτισμένων να λατρεύουν, όπως οι πρωτόγονοι, ξύλινα φυλαχτά και μικρά φετίχ6. Το φετίχ στην προκειμένη περίπτωση είναι το εμπόρευμα και η ζωή του, το προσκυνούν σαν να προέκυψε από το πουθενά, σαν να έχει μια μεταφυσική εξουσία. Μερικά χρόνια πριν, ο Anselm Jappe επεκτείνει την ανάλυση αυτή στο βιβλίο του «Η αυτοφαγική κοινωνία». Στην φετιχιστική κοινωνία οι άνθρωποι ελέγχονται από τα εμπορεύματα που δημιουργούν οι ίδιοι. Όλοι συμμετέχουν στο παιχνίδι, το μόνο που έχει σημασία είναι αξία που συσσωρεύεται και δημιουργεί το κεφάλαιο. Παράλληλα αναπτύσσεται ένα περιβάλλον που ευνοεί το ναρκισσισμό. Όλοι/ες κοιτάμε τον καθρέφτη, είναι ο τρόπος να μας ανακαλύψουμε, στα πρώτα βήματα της ζωής μας. Θέλουμε να αρέσουμε, να μας αγαπάνε. Να είμαστε μοναδικοί, σ΄ έναν κόσμο γεμάτο από μοναδικούς. Σ’ αυτή την αναζήτηση, μας είναι παγερά αδιάφορος ο κόσμος στο σύνολό του,μιας και είμαστε πεπεισμένοι για την ανωτερότητά μας. Την προβάλουμε με κάθε δυνατό τρόπο, μιας και το ίδιο το σύστημα μας ενθαρρύνει εμπνέοντας αισθήματα παντοδυναμίας. Διαλέγουμε, μέσα από τα σόσιαλ μίντια, τους φίλους/ες, συντρόφους/ισες, μέσα από έναν ωκεανό υποψηφίων, χωρίς να χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα των πραγματικών σχέσεων. Αν κάποιος/α δεν μας κάνει τον μπλοκάρουμε και συνεχίζουμε στον επόμενο. Στο τέλος φτάνουμε σε μια κατάσταση, όπου καταργούνται τα όρια ανάμεσα στις προβολές του μυαλού μας και στον εξωτερικό κόσμο της πραγματικότητας. Κάπου εκεί δημιουργείται η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας. Τα πάντα φαινομενικά είναι δυνατά, όλοι μπορούμε να οραματιστούμε την επιτυχία. Κάπου εκεί αρχίζει να χορεύει σαν την Σαλώμη, τον χορό των επτά πέπλων, η αλαζονεία της άρχουσας τάξης των ιδιοκτητών του κόσμου. Κάθε πέπλο και μια καταστροφή: απληστία, οικονομική κρίση, αρρώστια, πόλεμος, μετέωρη ζωή αξιολογημένη από αλγόριθμους που ορίζουν το κόστος σε σχέση με την ωφέλεια, γυμνή ζωή με δικαίωμα μόνο στηναναπνοή… Και τότε ανακαλύπτουμε πως είμαστε απόλυτα ελεύθεροι, να κάνουμε λάικ… Όλα αυτά, γιατί ο καπιταλισμός αν ήταν κάποιος άνθρωπος και πήγαινε σ’ έναν ψυχίατρο να τον εξετάσει, αυτός θα έβγαζε σαν διάγνωση, ότι δυστυχώς πάσχει από διπολική διαταραχή με αυτοκαταστροφικές τάσεις. Όταν θα ρωτούσε γιατί, ο ψυχίατρος θα του απαντούσε πως οι καταστροφές τον τρέφουν, τον βοηθούν να μεγαλώσει. Εύλογα περνά από το μυαλό μου μια ερώτηση. Τι γίνεται στο μυαλό των ανθρώπων που ζουν σε μια διπολική κοινωνία;… Τότε ακούω μια φωνή μέσα μου να λέει: Ο κόσμος πάντα θα είναι ένα κοπάδι που πάντα θα ψάχνει τον βοσκό του… Αμέσως σαν απάντηση σκέφτομαι, πως ποτέ δεν μ’ άρεσαν αυτού του είδους οι βοσκοί, ούτε και τα τσομπανόσκυλά τους. Τότε ξανακούω την φωνή να μου απαντά ειρωνικά, είσαι τόσο διαμορφωμένος από τους μηχανισμούς αυτής της διπολικής κοινωνίας, που άλλοτε γίνεσαι βοσκός και άλλοτε τσομπανόσκυλο… Αν θες να αλλάξεις τα πράγματα ξεκίνα από τον εαυτό σου, σκοτώνοντας την εκπαιδευμένη αυθεντία μέσα σου. Αυτή που έπαψε να σκέφτεται για να υπάρχει κι έμαθε μόνο να αισθάνεται… Ίσως τότε μπορείς να μας ακολουθήσεις… Πάνω που άρχισα να αναρωτιέμαι ποιοι είναι αυτοί που θέλουν να τους ακολουθήσω, η φωνή άρχισε βροντόφωνα να απαγγέλει7: Είμαστε εμείς οι ονειροπαρμένοι τρελοί της γης | Με τη φλογισμένη καρδιά και τα έξαλλα μάτια. | Είμαστε οι αλύτρωτοι στοχαστές και οι τραγικοί ερωτευμένοι. | Χίλιοι ήλιοι κυλούνε μέσα στο αίμα μας | Κι ολλούθε μας κυνηγά το όραμα του απείρου. | Η φόρμα δεν μπορεί να μας δαμάσει. | Εμείς ερωτευτήκαμε την ουσία του είναι μας | Κι σ’ όλους με τους έρωτες αυτής αγαπούμε. | Είμαστε οι μεγάλοι ενθουσιασμένοι κι οι μεγάλοι αρνητές. | Κλείνουμε μέσα μας τον κόσμο όλο κι δεν είμαστε τίποτα απ’ | Αυτόν τον κόσμο | Οι μέρες μας είναι μια πυρκαγιά κι οι νύχτες μας ένα πέλαγο. | Γύρω μας αντηχεί το γέλιο των ανθρώπων. | Είμαστε οι προάγγελοι του χάους…

 Η εικόνα του φόντου του κολάζ, προέρχεται από λεπτομέρεια ενός εικονικού πίνακα του Gί με τίτλο: Τα μπαλόνια.

  1. https://www.in.gr/2005/08/12/in-science/ypologistes-apokryptografoyn-ta-mystiriwdi-komposkoinia-twn-inkas/
  2. ΜΥΘΟΛΟΓΙΕΣ – ΜΑΘΗΜΑ – Ρολάν Μπαρτ. Εκδ. ΚΕΔΡΟΣ
  3. https://www.doctv.gr/page.aspx?itemid=spg18608
  4. https://www.frenchphilosophy.gr/wp-content/uploads/2013/11/Kakoliris-G.-M.-Foucault.-Ypokeimeno-gnosi-exousia-1.pdf
  5. Μαρκ Φίσερ: Καπιταλιστικός Ρεαλισμός. Υπάρχει άραγε εναλλακτική. https://monoskop.org/images/5/51/Fisher_Mark_%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%81%CE%B5%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CE%A5%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%B9_%CE%AC%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%B5_%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE.pdf
  6. https://alterthess.gr/a-jappe-fetichismos-kai-narkissismos-ta-dyo-prosopa-toy-kapitalismoy/
  7. Το ποίημα είναι του Γιώργου Μακρή (1923-1968) https://www.poiein.gr/2006/05/15/aethnaio-iaentho-aiasso-ie-essaie/
Μοιραστείτε το άρθρο